Plot holes και πώς να μην πέσετε μέσα.

Ήρθε η ώρα να κάνω ψυχοθεραπεία και πιο συγκεκριμένα: να μιλήσω για το ένα πράγμα που με τρομάζει περισσότερο απ’ όλα τα άλλα, στη συγγραφή τουλάχιστον. Όπως σας προϊδέασε ο τίτλος, θα μιλήσουμε για τα plot holes.

Νομίζω ότι δεν αποτελεί μόνο δική μου φοβία, αλλά και πολλών άλλων συγγραφέων, περισσότερο από την προοπτική να μην εκδοθεί ποτέ ένα βιβλίο σου, περισσότερο από την πανταχού παρούσα απειλή τού writer’s block. Όλα μπορούν να διορθωθούν. Όλα εκτός από τα plot holes. Πριν πάω όμως σε αυτό, ας εξηγήσω για τι ακριβώς πράγμα μιλάω.

Plot holes ή τρύπες στην πλοκή είναι ακριβώς αυτό, μεταφορικές (αν και σε αρκετές περιπτώσεις πολύ πιο επικίνδυνες από τις κυριολεκτικές) τρύπες στη λογική συνέχεια μιας ιστορίας. Ο όρος μπορεί να περιλαμβάνει (ανάλογα με το με ποιον μιλάς) όχι μόνο βασικές ασυνέπειες στην αφήγηση και αντιφάσεις στην πλοκή, από μηχανής θεούς και παραληρηματικές πράξεις χαρακτήρων, αλλά και μικρότερα λάθη ή απροσεξίες, οι οποίες στον πραγματικό κόσμο θα ήταν αδύνατο να συμβούν.

Και ακριβώς εκεί κρύβεται όλη η σατανική δύναμη των plot holes. Όταν κάτι δεν θα γινόταν στην καθημερινή μας ζωή, αλλά απαντάται σε μία ιστορία, κάνει αυτόματα το βιβλίο να χάνει ρεαλισμό. Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν μιλάμε για μικροσκοπικά προβλήματα στην αφήγηση.

Γιατί αυτό, με ρωτάτε και με το δίκιο σας. Αν τα προβλήματα είναι μικροσκοπικά, δεν έχουν τόσο μεγάλο αντίκτυπο. Σίγουρα ένα τεράστιο plot hole αποτελεί μεγαλύτερο θέμα για τον συγγραφέα από μία απειροελάχιστη παράλειψη.

Όχι. Τα μεγάλα plot holes προφανώς και χρήζουν εξάλειψης, δεν υπάρχει αμφιβολία επ’ αυτού, ο καθένας όμως μπορεί να τα αναγνωρίσει και να τα διορθώσει. Ακόμα και ο ίδιος ο συγγραφέας.

Αν δουλέψεις αρκετά το βιβλίο σου (και τον εαυτό σου, ώστε να δεχτείς ότι δεν είσαι ο Σέξπιρ), τότε κατά πάσα πιθανότητα θα αναγνωρίσεις το τεράστιο plot hole και θα το διορθώσεις. Και εσύ να μην το βρεις όμως, θα το βρει ο κακομοίρης που έχεις αγκαρέψει να διαβάσει το βιβλίο σου πριν απ’ όλους ή, ακόμα και αν όλα τα άλλα αποτύχουν, θα το δει και θα το φτιάξει ο επιμελητής σου. Οπότε όχι, δεν είναι τα μεγάλα plot holes που μου φέρνουν εφιάλτες.

Κάντε εικόνα το ακόλουθο σενάριο: έχεις γράψει ένα βιβλίο, το έχεις διορθώσει χίλιες φορές (όχι ότι είναι ποτέ αρκετό), το έχεις δώσει σε πέντε φίλους που γνωρίζουν από λογοτεχνία και τους εμπιστεύεσαι, το έχει δεχτεί ένας εκδοτικός και έχεις περάσει έξι μήνες με ένα επιμελητή διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντάς το, κόβοντας και ράβοντας, αμφισβητόντας την κάθε μικρή και μεγάλη λέξη. Το βιβλίο εκδίδεται, γίνεται πασίγνωστο, μεταφράζεται σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, γίνεται ταινία και εσύ μετακομίζεις στη Νέα Υόρκη, γιατί πλέον έχεις τόσα λεφτά που δεν ξέρεις τι να τα κάνεις και θεώρησες σωστό να τα χαλάς σε ενοίκιο. Ξυπνάς ένα πρωί, φτιάχνεις καφέ, βολεύεσαι στο γραφείο σου κάτω από το παράθυρο που βλέπει στο Σέντραλ Παρκ (γιατί προφανώς!) και ξεκινάς να γράφεις -πλέον δεν χρειάζεται να δουλεύεις παράλληλα, κάθεσαι όλη μέρα και ασχολείσαι με τις ιστορίες σου. Έχει έρθει λοιπόν η στιγμή που κάνεις το καθιερωμένο σου διάλλειμα (συνήθως τρως το lunch που σου ετοίμασε το προσωπικό και το μοντέλο, με το οποίο βγαίνεις τους τελευταίους μήνες, έρχεται να σε δει για λίγο πριν επιστρέψεις στη δουλειά σου) και τότε, εντελώς ξαφνικά, out of the blue θα έλεγε κανείς (γιατί είχες και στο χωριό σου blue) χτυπάει το κινητό σου. Έχεις μια ειδοποίηση στο twitter. Κάποιος σε έχει κάνει ταγκ.

Το tweet διαβάζει:

Το plot hole που, άπαξ και το δεις, δεν πρόκειται να το ξε-δεις.

Και ένας σύνδεσμος από κάτω που έχει στον τίτλο το όνομά σου και στη φωτογραφία του βιβλίο σου.

ΤΟΥΝ ΤΟΥΝ ΤΟΥΝ!, σωστά;

Το πρόβλημα με τα plot holes, κυρίως τα μικρά, είναι ότι μπορεί να προετοιμάζεις ένα βιβλίο για ένα χρόνο, να το γράφεις για δέκα, να το διορθώνεις για εκατό, να το επιμελείσαι με επαγγελματίες για χίλια, να κυκλοφορεί για δέκα χιλιάδες και να το διαβάσουν εκατό χιλιάδες ή ακόμα και ένα εκατομμύριο άνθρωποι. Χρειάζεται μόνο ένας για να βρει κάποιο πρόβλημα στην αφήγηση. Δεν λέω ότι θα σε κάνει να σταματήσεις να αγαπάς το βιβλίο σου ή ότι ο κόσμος θα σταματήσει να το διαβάζει. Δεν λέω καν ότι θα αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα για σένα ή για οποιονδήποτε άλλο. Όλα θα είναι εντάξει.

Παράλληλα καταλαβαίνω ότι το παράδειγμα είναι τραβηγμένο. Εσύ είσαι πάμπλουτος, τα πλήθη ψέλνουν το όνομά σου, γυναίκες και άντρες πέφτουν χωρίς δεύτερη σκέψη στα πόδια σου και ΕΝΑΣ βρήκε κάτι που πάει στραβά. Δεν ακούγεται και τόσο τρομακτικό. Αφού τα έχεις όλα αυτά, ποσώς σε νοιάζει αν η ιστορία σου δεν βγάζει νόημα από ημερολογιακής άποψης, αν έγραψες ότι ήταν Δευτέρα, ενώ κανονικά ήταν Κυριακή. Το εφιαλτικό κομμάτι της υπόθεσης είναι ότι δεν το είδες εσύ και ότι, κατά πάσα πιθανότητα, ακόμα και αν σκεφτόσουν την ιστορία για άλλον ένα χρόνο, αν την έγραφες για δέκα επιπλέον χρόνια και αν τη διόρθωνες συνολικά για διακόσια, πάλι δεν θα το έβλεπες. Όσο και αν ψάξεις, κάτι θα χάσεις, όσοι και αν το διαβάσουν, κάτι θα παραλείψουν, όσοι και αν το διορθώσουν, κάτι δεν θα δουν. Δεν μπορείς ποτέ να φτιάξεις τα πάντα και, το κυριότερο, δεν μπορείς ποτέ να έχεις το μυαλό σου στα πάντα. Είναι θέμα πιθανοτήτων αν θα δεις την τρύπα που βρήκε ο ένας στους ένα εκατομμύριο. Ακόμα χειρότερο απ’ αυτό όμως είναι ότι δεν μπορείς να είσαι ποτέ σίγουρος. Έκανες ό,τι έπρεπε να κάνεις, διόρθωσες όσο μπορούσες, ασχολήθηκες περισσότερο απ’ ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό, μίλησες με τους καλύτερους επιμελητές. Ξέρεις ότι δεν έχει παραληφθεί κάτι; Είσαι απολύτως σίγουρος; Βάζεις το χέρι σου στη φωτιά; Κόβεις το κεφάλι σου; Ορκίζεσαι στη ζωή της μάνας σου;

-Επίσης κρατήστε στο μυαλό σας ότι δεν θα είναι ένας στους ένα εκατομμύριο, αλλά ένας στους χίλιους/εκατό/δέκα, κάτι που κάνει τα πράγματα χειρότερα-

Αυτά με κρατούν ξύπνια τη νύχτα. Κατά πάσα πιθανότητα θα πρέπει να μιλήσω σε κάποιον ειδικό, για την ώρα όμως έχω εσάς. Πώς μπορώ λοιπόν να φτιάξω τα plot holes μου;

Καταρχάς πρέπει να δεχτώ ότι τίποτα δεν είναι τέλειο. Το πρόσωπό μου δεν είναι τέλειο, ο χαρακτήρας μου δεν είναι τέλειος, ο κόσμος δεν είναι τέλειος και, κυρίως, η ιστορία μου δεν είναι τέλεια. Από πολλές απόψεις. Τη στιγμή που θα δεχτώ αυτό το απλό γεγονός όλα θα γίνουν καλύτερα. Το παραπάνω βέβαια δεν σημαίνει ότι σταματώ να προσπαθώ, ακόμα και να δεν μπορέσω ποτέ να πετύχω το 100%. Όσον αφορά την προσπάθεια όμως:

1. Δώσε χρόνο στον εαυτό σου να δει καθαρά την ιστορία ανάμεσα στις απόπειρες διορθώσεων.

Έγραψες σήμερα την τελευταία λέξη του βιβλίο σου; Άστο στην άκρη για μερικές εβδομάδες πριν ξεκινήσεις να το διαβάζεις. Τελείωσες την πρώτη ολοκληρωμένη ανάγνωση; Άστο στην άκρη πριν ξεκινήσεις να κόβεις. Έκοψες ό,τι ήταν να κοπεί; Άστο και πάλι στην άκρη πριν αρχίσεις πάλι να το διαβάζεις. Κάπως έτσι πάει η διαδικασία. Πρέπει να αποστασιοποιηθείς από την ιστορία, να μπορέσεις να δεις το βιβλίο σου με καθαρή ματιά ή, όπως είπε ο Φώκνερ: να kill your darlings, εννοώντας ότι πρέπει να διορθώνεις χωρίς συναισθηματισμούς· αν κάτι δεν δουλεύει, ακόμα και αν το λατρεύεις, πρέπει να κοπεί. Ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό είναι να αναγκάσεις τον εαυτό σου να αποστασιοποιηθεί από το βιβλίο.

2. Μην παρανομείς.

Με αυτό εννοώ να μένεις πιστός στους νόμους του σύμπαντός σου. Η συγκεκριμένη συμβουλή αφορά περισσότερο συγγραφείς φανταστικής λογοτεχνίας (καλώς ή κακώς αν κάποιος που γράφει κοινωνικά αποφασίσει ότι η βαρύτητα δεν ισχύει, περνάει στην επιστημονική φαντασία). Τα περισσότερα plot holes στην φαντασία γίνονται με αυτόν τον τρόπο, συνήθως επειδή οι χαρακτήρες βρίσκονται σε μία πρωτοφανή κατάσταση, η λύση στην οποία δίνεται με έναν ακόμη πιο πρωτοφανή τρόπο (ένα αρχαίο ξόρκι ή ένα παραθυράκι στους νόμους του σύμπαντος που εμφανίζεται για πρώτη φορά). Το θέμα είναι ότι η λύση συχνά είναι παντοδύναμη, αλλά χρησιμοποιείται μόνο για μία φορά (βλ. τα timeturners στο Χάρι Πότερ). Γιατί την επόμενη φορά που έχεις ένα παρόμοιο πρόβλημα να μην καταφύγεις στην ίδια λύση; Γιατί πρέπει να δώσεις κάτι καινούριο στους αναγνώστες. Και, βουαλά, plot hole!

3. Επαγγελματική επιμέλεια.

Το παράδειγμά μου θύμωσε πολλούς επιμελητές και πρέπει να επανορθώσω. Οι επιμελητές είναι το δώρο του θεού στους συγγραφείς του κόσμου. Οι καλοί επιμελητές είναι η απόδειξη ότι ένας συγγραφέας πούλησε την ψυχή του στον διάολο.

Μπορεί και εκείνοι να χάνουν πράγματα, γιατί είναι άνθρωποι, όμως, όταν είναι επαγγελματίες που ξέρουν καλά τη δουλειά τους, έχουν χρόνια προϋπηρεσία και διαβάζουν συνέχεια, τότε μπορούν να κάνουν το βιβλίο σου αγνώριστο (με την καλή έννοια).

Το ίδιο ισχύει με τους beta αναγνώστες (για περισσότερες πληροφορίες πατήστε εδώ). Όταν ο αναγνώστης σου έχει διαβάσει αρκετά, κυρίως το δικό σου είδος, έχει άνεση μαζί σου, για να σου πει τι πηγαίνει στραβά, και του κόβει και λίγο, οφείλεις να κερνάς πίτσα για ένα μήνα, αφού τελειώσει το βιβλίο σου. 

4. Μείνε πιστός στους χαρακτήρες σου.

Ένας πολύ εύκολος τρόπος να βρεις τον εαυτό σου με δέκα (αν όχι παραπάνω) plot holes στα χέρια σου είναι εξαιτίας των χαρακτήρων σου. Τα γεγονότα, οι πράξεις, οι αντιδράσεις που υπάρχουν σε ένα βιβλίο είναι απόρροια των ανθρώπων σε αυτό, οπότε, αν ένας από αυτούς κάνει κάτι κουλό, το αποτέλεσμα θα είναι εξίσου περίεργο, δημιουργώντας έτσι μία τρύπα. Γι’ αυτό πρέπει να ρωτάς τον εαυτό σου τι θα έκανε πραγματικά ο ήρωάς μου σε αυτή την περίπτωση;

Όπως είπα και παραπάνω, τίποτα δεν είναι τέλειο. Όσο και αν σε ενοχλεί πρέπει να το δεχτείς, αλλά και να μην σταματήσεις ποτέ να προσπαθείς.

Αυτά από μένα. Αν θέλεις περισσότερα παραδείγματα plot hole-εων, δες την youtubική εκπομπή μας «Storytime», όπου διαβάζουμε και κράζουμε εκπαιδευτικά ιστορίες. Υπόσχομαι ότι θα βοηθήσει. 

Εύη Φρυγανά