Πώς να γράψεις σύντομο διήγημα

Έχοντας έρθει σε επαφή με πολλούς ανθρώπους που ασχολούνται με τη συγγραφή, τόσο μέσα από το Moonlight Tales όσο και μέσω άλλων λογοτεχνικών κύκλων έχω καταλάβει πως ένα από τα βασικά προβλήματα της συγγραφής είναι η μη χρήση του σύντομου λόγου. Και με αυτό δεν εννοώ κάτι πέρα από το να μπορείς να περιγράψεις κάτι με περιεκτικότητα και συντομία.

Προσωπικά, από μικρή ηλικία είχα ανακαλύψει αυτή την ικανότητά μου, την οποία τότε δυστυχώς μισούσα, διότι με έκανε να παιδεύομαι στις εκθέσεις του σχολείου. Με δυσκολία κατάφερνα να πιάσω το κατώτατο όριο λέξεων και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι, αφού έγραφα μία φορά την έκθεση, μετά καθόμουν και ξαναέγραφα κάθε παράγραφο με περισσότερες λέξεις, εμπλουτίζοντάς την όσο μπορούσα. Ζούσα ένα δράμα.

Και θα μου πείτε: γιατί να θέλουμε να γράφουμε σύντομα; Όσο περισσότερα δεν είναι και τόσο καλύτερα; Και θα σας απαντήσω πως όχι, για δύο λόγους.


Πρώτον και βασικότερον ο περιεκτικός λόγος είναι πάντοτε καλύτερος στη λογοτεχνία. Δε χρειάζεται να γράφουμε αναλυτικά τα πάντα και με πολλές φιοριτούρες και στολίσματα. Το έχουμε ξαναπεί επανειλημμένα στα άρθρα μας πως οι πολλές λεπτομέρειες σε ένα βιβλίο 350+ σελίδων είναι κουραστικές.

Ο δεύτερος λόγος είναι κάπως διαφορετικός και δεν έχει να κάνει τόσο με τη δημιουργία ενός έργου αλλά με την καταξίωση του ίδιου του συγγραφέα. Ένα από τα βασικότερα πράγματα που διδάσκεται κανείς στα σεμινάρια συγγραφής είναι το πώς μπορεί να γράφει διηγήματα. Αυτό γίνεται κυρίως γιατί στο πλαίσιο των μαθημάτων ο κάθε μαθητής πρέπει να γράψει κάποια έργα, να εφαρμόσει τις τεχνικές που μαθαίνει και να δοκιμαστεί σε διαφορετικά είδη. Δεν μπορείς να δοκιμάζεις τόσα είδη και να κάνεις τόσες ασκήσεις σε μακροσκελή κείμενα για ευνόητους λόγους. Οπότε το να μπορείς να χειριστείς τον λόγο σου εν συντομία θα σε βοηθήσει στο να μπορείς να πειραματιστείς σε διάφορα πράγματα. Δεν ήθελα να σταθώ εδώ όμως. Το βασικότερο που θέλω να πω είναι πως στις μέρες μας γίνονται πολλοί διαγωνισμοί διηγημάτων από εκδοτικούς, οι οποίοι δίνουν ευκαιρίες στους καινούριους συγγραφείς να κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον εκδοτικό χώρο. Το να παίρνεις μέρος σε τέτοιους διαγωνισμούς είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς σου επιφέρει εμπειρία, εξάσκηση και, αν όντως κερδίσεις, σε βοηθά να ξεκινήσεις τη συγγραφική σου πορεία. Κρίνουμε λοιπόν πως το διήγημα είναι ένα πολύ σημαντικό λογοτεχνικό είδος και γι’ αυτό και αποφασίσαμε να γράψουμε το συγκεκριμένο άρθρο.

Τι ορίζουμε ως διήγημα.

Το διήγημα είναι λογοτεχνικό είδος σύντομης σε έκταση αφηγηματικής πεζογραφίας. Είναι πιο μικρό από τη νουβέλα και πολύ πιο μικρό από το μυθιστόρημα, αν και τα όρια μεταξύ των τριών αυτών κατηγοριών είναι κάπως υποκειμενικά. Συνήθως η έκταση κυμαίνεται ανάμεσα στις 2000-4000 λέξεις.

Τα διηγήματα είναι λιγότερο περίπλοκα από ότι τα μυθιστορήματα. Συνήθως επικεντρώνονται σε ένα μόνο επεισόδιο, έχουν μία πλοκή, μικρό αριθμό χαρακτήρων, εκτυλίσσονται σε έναν χώρο και καλύπτουν μια σύντομη χρονική περίοδο.

Πώς μπορούμε να γράψουμε ένα σύντομο διήγημα.

                                                    

Το σημερινό άρθρο θα σταθεί περισσότερο σε αυτό το ζήτημα καθώς είναι και αυτό που απασχολεί τους περισσότερους. Το δύσκολο κομμάτι σε αυτή την περίπτωση είναι το πώς μπορείς να περιορίσεις τον λόγο σου, ποια κομμάτια θα κρατήσεις από την ιστορία σου, αν ξεπεράσεις το όριο λέξεων ποιες πρέπει να κόψεις… και η λίστα συνεχίζεται για πολύ… Θα προσπαθήσω να τα βάλω σε βήματα για να είναι πιο ευανάγνωστα και βοηθητικά για εσάς.

1.     Δίνουμε στους αναγνώστες μας όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούμε στην αρχή. Αν έχουμε στήσει έναν φανταστικό κόσμο φροντίζουμε να περιγράψουμε εν συντομία τα χαρακτηριστικά του, σαν να προσπαθούμε να τον αφηγηθούμε σε κάποιον φίλο μας.

2.   Το διήγημα μπορεί να περιέχει ένα με δύο βασικά γεγονότα-σημαντικές σκηνές. Δεν έχουμε τα περιθώρια να δείξουμε κάτι παραπάνω, οπότε περιοριζόμαστε στο πιο σημαντικό κομμάτι του έργου και κλέβουμε από τα υπόλοιπα για να έχουμε χώρο και χρόνο, για να το αναλύσουμε.

3.    Ξεκινάμε όσο πιο κοντά σε αυτό το γεγονός μπορούμε. Όσο λιγότερα έχουμε να περιγράψουμε για το πριν τόσο το καλύτερο. Αν η ηρωίδα μας ετοιμάζεται να ζήσει μια περιπέτεια, δεν έχει νόημα να περιγράφουμε τι έκανε τις προηγούμενες ημέρες της.

4.    Κάθε πρόταση που θα χρησιμοποιήσουμε πρέπει να χρησιμεύει σε κάτι: είτε στην εξέλιξη των χαρακτήρων είτε στην προώθηση της υπόθεσης. Οτιδήποτε πέρα από αυτό θεωρείται περιττό και κόβεται.

5.    Αναπτύσσουμε έστω έναν χαρακτήρα και δεν παρουσιάζουμε χαρακτήρες που δεν χρησιμεύουν σε κάτι. Δε γράφουμε μυθιστόρημα, για να έχουμε τα περιθώρια να δείξουμε σκηνές με πρόσωπα που ίσως δεν ξαναδούμε ποτέ. Κάθε χαρακτήρας πρέπει να έχει τη χρησιμότητά του και γι’ αυτό χρησιμοποιούμε λίγους για να μπορέσουμε να τους αναπτύξουμε σωστά.

6.  Αφήνουμε τις καταστάσεις να παρουσιάσουν τους χαρακτήρες μας στους αναγνώστες. Δεν περιγράφουμε τα χαρακτηριστικά τους (εσωτερικά-εξωτερικά), οι σκηνές μας θα τους ξεδιπλώσουν από μόνες τους.

7.  Αποφασίζουμε από πριν σχεδόν όλη την πλοκή της ιστορίας. Το διήγημα έχει πολλά κοινά στοιχεία με το παραμύθι και το αφήγημα. Αν δεν γνωρίζουμε από πριν τι θα γίνει, μπορεί να μιλάμε για ώρες για να φτάσουμε ακριβώς στο ίδιο τέλος. Και αυτό είναι κάτι που δε θέλουμε. Αν καθώς γράφουμε μας έρθει κάποια άλλη καλή ιδέα, θα πρέπει να την αξιολογήσουμε και να την ανταλλάξουμε με κάποια άλλη, αν το κρίνουμε απαραίτητο.

8.   Το διήγημα είναι ένα έργο που λόγω της έκτασής του διαβάζεται μια κι έξω. Δε χρειάζεται λοιπόν να χρησιμοποιήσουμε την τακτική του σασπένς κατά τη διάρκεια της αφήγησης. Δε θέλουμε να προτρέψουμε τον αναγνώστη να τρέξει να διαβάσει και το επόμενο κεφάλαιο επειδή το προηγούμενο του άφησε απορίες. Το σασπένς χρησιμοποιείται διαφορετικά στο διήγημα, όντας διάχυτο σε όλο το έργο και συνήθως ως «ανοιχτό» κλείσιμο (cliff hanging) στο τέλος του.

9.  Δε χρησιμοποιούμε πολλά επίθετα. Οι λέξεις έχουν δυναμική ακόμη κι αν είναι σκέτες (θα μιλήσουμε εκτενέστερα και σε μελλοντικό άρθρο για το συγκεκριμένο θέμα). Αν για παράδειγμα το δωμάτιο δεν είναι σκοτεινό, άχρωμο και απόμακρο ταυτόχρονα και είναι απλά μουντό έχουμε δώσει ακριβώς την ίδια εντύπωση στους αναγνώστες μας, χρησιμοποιώντας μία λέξη αντί για τρεις. Και μην περιγελάτε τις τρεις λέξεις ως μηδαμινές γιατί τρεις-τρεις στο τέλος συσσωρεύονται διακόσιες και πρέπει να κοπούν ολόκληρες παράγραφοι.

10. Ξαναδιαβάζουμε ό,τι γράψαμε και κόβουμε τις περιττές λέξεις, προτάσεις, σκηνές. Στο διήγημα θα αναγκαστούμε να σβήσουμε και πρέπει να το έχουμε αποδεχθεί πριν καν ξεκινήσουμε να γράφουμε. Η συγγραφή είναι συνειρμική τέχνη, ξεκινάς να γράψεις κάτι συγκεκριμένο και μετά πας αλλού και αλλού και αλλού και αυτό είναι κάτι καλό και πρέπει να το κρατήσεις, αν γράφεις κάτι άλλο πέρα από διήγημα. Στο διήγημα βιαζόμαστε. Σαν να θέλουμε να περιγράψουμε ένα περιστατικό στο τηλέφωνο και περιμένουμε το μετρό σε τρία λεπτά και θα χαθεί το σήμα.

Πριν κλείσουμε το σημερινό μας άρθρο, θέλω να αναφέρω την άποψή μου πάνω στο όλο θέμα του διηγήματος. Προσωπικά θεωρώ πως το διήγημα είναι πιο δύσκολο από το μυθιστόρημα. Πολλοί το περιφρονούν και το θεωρούν υποδεέστερο αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση. Στο μυθιστόρημα έχεις τον χώρο να κάνεις λάθη, να γράψεις σκηνές που δεν είναι τόσο ενδιαφέρουσες τελικά και να βάλεις πράγματα που δεν χρειάζονται… και δεν θα γίνει κάτι (εκτός αν το παρακάνεις βέβαια). Οι χαρακτήρες σου θα αγαπηθούν ή θα μισηθούν όσο θέλεις, γιατί οι αναγνώστες θα έχουν το περιθώριο να τους ζήσουν σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στο διήγημα δε χωράνε λάθη. Το διήγημα είναι ένα αποτέλεσμα μιας δουλειάς που έχει γίνει πριν καν ξεκινήσει να γράφεται. Το να δημιουργήσεις χαρακτήρες με βάθος και προσωπικότητα σε λίγες μόνο σελίδες και να καταφέρεις να κάνεις τον αναγνώστη να ταυτιστεί μαζί τους είναι πραγματικά πολύ δύσκολο. Γι’ αυτό ας μην υποτιμάμε το διήγημα, όπως και καμία άλλη μορφή τέχνης.


Πριν περάσουμε στις δικές σας ερωτήσεις, να υπενθυμίσουμε ότι μπορείς να υποβάλεις το δικό σου διήγημα προς δημοσίευση στο moonlightales@gmail.com.



Αυτά είχαμε να πούμε σαν γενικές οδηγίες. Πάμε να δούμε τώρα τις δικές σας ερωτήσεις, οι οποίες τέθηκαν μέσα από την ομάδα του Moonlight Tales στο Facebook.

Θα πρέπει να γράφουμε εξ αρχής μέσα στο όριο των λέξεων ή να κόβουμε ό,τι περισσεύει στο τέλος; (Εύη Φρυγανά)

Δεν υπάρχει σωστό και λάθος στη συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο από εμπειρία μπορώ να πω πως η λύση είναι κάπου στη μέση. Καθ’ όλη τη διάρκεια που γράφουμε έχουμε στο μυαλό μας ότι οι λέξεις μας είναι περιορισμένες, έτσι ώστε να μην ξεφεύγουμε πολύ από το όριο και στο τέλος με την επανάληψη κόβουμε ό,τι περισσεύει για να φτάσουμε τα όρια. Είναι πολύ πιο εύκολο αφού ολοκληρώσουμε το διήγημά μας να κόψουμε 100-200 λέξεις παρά 1000.

Πόσο μπορεί να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί ένας χαρακτήρας σε ένα μικρό διήγημα; (Μαρία Μουστοπούλου)

Όπως είπαμε και παραπάνω είναι δύσκολο μέσα σε τόσο μικρό διάστημα (τόσο χρονικό όσο και διαστάσεων) να εξελίξεις έναν χαρακτήρα. Περισσότερο παρουσιάζεις κάποιους ήδη έτοιμους χαρακτήρες, οι οποίοι αντιδρούν σε κάποια συγκεκριμένα γεγονότα. Το καλό της υπόθεσης είναι ότι στο διήγημα έχεις την ευκαιρία να παρουσιάσεις ένα πολύ μεγάλο γεγονός (αυτό για το οποίο γράφτηκε το διήγημα εξ αρχής), οπότε οι χαρακτήρες σου καλούνται να δείξουν πολλές από τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά τους μεμιάς. Η εξέλιξη που μπορείς να τους δώσεις θα είναι μικρή και πρέπει να ενσωματωθεί με μαεστρία μέσα στο κείμενο. Είναι δύσκολο όμως δεν είναι ακατόρθωτο. Κάπως πιο εύκολο είναι να εξελίσσεις λίγο τους ήρωές σου, για παράδειγμα μην αλλάξεις έναν χαρακτήρα που φαίνεται εξαρχής κακός, να τον κάνεις καλό μέσα σε 3000 λέξεις. Έναν χαρακτήρα παρεξηγημένο και οργισμένο όμως μπορείς να τον βάλεις στο τέλος του έργου να κάνει κάτι που θα ήταν αντίθετο με αυτόν.

Για να γίνει ένα διήγημα ενδιαφέρον και «γεμάτο» θα πρέπει να διαδραματίζονται πολλά γεγονότα ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να «τρέξουν» λίγο ή λίγα, αλλά να πάρουν τον χρόνο τους; (Θανάσης Ζιάκας)

Το είπαμε και στον βασικό κορμό του άρθρου, στο διήγημα βιαζόμαστε. Νομίζω πως είναι στην κρίση σου και στο κάθε διήγημα ξεχωριστά το πόσα γεγονότα θα χωρέσει μέσα. Αν αυτά τα γεγονότα είναι σημαντικά και πρέπει να μπουν τότε θα μπουν γιατί αν τα αφαιρέσουμε θα αλλάξουμε τη ρίζα του ίδιου του έργου. Ας πάρουμε για παράδειγμα το παραμύθι με τα τρία γουρουνάκια. Αν πηγαίναμε κατευθείαν στην τελευταία σκηνή, στην οποία ο λύκος κυνηγάει τα γουρουνάκια κι εκείνα βρίσκουν καταφύγιο στο σπίτι του προνοητικού αδερφού, τότε δεν θα είχαμε δει όλα τα προηγούμενα πολύ σημαντικά γεγονότα, τα οποία μας βοηθούν να κατανοήσουμε το ίδιο το παραμύθι και τους χαρακτήρες του.
Στο διήγημα κάνουμε μια διαρκή αξιολόγηση: λέξεων και σκηνών. Ό,τι μπορεί να κοπεί, κόβεται κι ό,τι κρίνεται απαραίτητο μπαίνει. Αν έχουμε πολύ αυστηρό περιθώριο λέξεων, τότε φροντίζουμε να αποδώσουμε αυτές τις σκηνές με όσο πιο σύντομο τρόπο γίνεται.

Όταν σε περιορίζει το όριο των λέξεων, τι είναι προτιμότερο να λείπει: περιγραφές, ανάπτυξη χαρακτήρα ή διάλογοι; (Aggeliki Chagianni)

Αν καταλαβαίνω τη φύση της ερώτησης σωστά, τότε θα απαντήσω πως πρέπει να περιοριστούν και τα τρία εξίσου. Στο διήγημα είναι πολύ βασική η καλή αναλογία ανάμεσα σε αυτά τα τρία. Οι περιγραφές πρέπει να μπαίνουν στο ποσοστό που είναι χρήσιμες (δεν αρχίζουμε να περιγράφουμε σπίτια και τοίχους και κάδρα που δεν έχουν καμία σημασία στην πλοκή μας, όμως δίνουμε περιγραφές του κόσμου ή του χρόνου στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία μας). Η ανάπτυξη χαρακτήρων όπως είπα και στην ερώτηση της Μαρίας μπορεί να γίνεται περιορισμένα και φυσιολογικά. Σκέψου πως ένα διήγημα περιγράφει καταστάσεις λίγων ημερών ή μπορεί και ωρών. Πόσο μπορεί να εξελιχθεί ένας ήρωας μέσα σε ένα τόσο σύντομο διάστημα; Αν κρατήσεις τα φυσιολογικά όρια τότε δεν θα αντιμετωπίσεις κανένα πρόβλημα. Τέλος, οι διάλογοι θέλουν πολλή προσοχή. Εδώ κι αν δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ανούσιους διαλόγους (καλά καλά πρέπει να το αποφεύγουμε και στο μυθιστόρημα αυτό), αλλά να βάζουμε μόνο συνομιλίες που κάτι έχουν να πουν και μπορούν να προωθήσουν είτε την παρουσίαση των χαρακτήρων μας είτε την ίδια την πλοκή.

Πώς μπορώ να δώσω περιγραφή σε ένα μικρό διήγημα χωρίς να ξεφύγω από το θέμα και τελικά να γράψω τουλάχιστον 10.000+ λέξεις; (Eve Dim)

Νομίζω ότι η ερώτησή σου αυτή ταιριάζει με της Εύης που απάντησα πιο πάνω. Από τη στιγμή που ξεκινάς πρέπει να έχεις στο μυαλό σου πως δεν έχεις πολύ χώρο. Ίσως το να κάνεις ένα πλάνο των γεγονότων και να τα χωρίσεις σε παραγράφους σε βοηθήσει περισσότερο να κρατήσεις τον έλεγχο μέσα σου. Ποτέ μην κάνεις το λάθος να πεις πως πάμε να γράψουμε και όπου μας βγάλει, όταν θέλεις να γράψεις συγκεκριμένο αριθμό λέξεων, γιατί θα το ξεπεράσεις τόσο που μετά δε θα μπορείς να κόψεις τίποτα. Η συγγραφή ενός διηγήματος θέλει πειθαρχία και οργάνωση. Και είπαμε, τρέχουμε! Ένα δεύτερο κλειδί είναι να χρησιμοποιείς απλές περιγραφές και να προσπαθείς να πεις αυτό που σκέφτεσαι με όσο λιγότερα λόγια μπορείς.

Είναι απαραίτητο τα γεγονότα να συμβαίνουν πολύ γρήγορα για να καταφέρω να είμαι στο όριο λέξεων ή απλώς πρέπει να παραβλέπω κάποια κομμάτια; (Eve Dim)

Να εξηγούμαστε για να μην παρεξηγούμαστε. Στο διήγημα πρέπει να δίνουμε τον χώρο σε κάθε γεγονός να αναπτυχθεί όσο είναι απαραίτητο. Αποφασίζουμε από πριν ποια γεγονότα θα αφηγηθούμε και πόσο χώρο θα τους διαθέσουμε (περίπου). Δεν γράφουμε σκηνές λαχανιασμένες, αλλιώς ο αναγνώστης θα νιώσει πως τον κυνηγάει κάποιος όταν το διαβάζει. Ξεκινάμε όσο γίνεται πιο κοντά στην σκηνή που θέλουμε να δείξουμε και αν για κάποιο λόγο θέλουμε να δείξουμε και κάτι που έγινε πιο πριν οπωσδήποτε, τότε ναι, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε time jumps. Είναι μια χρήσιμη τεχνική στο διήγημα.


Αγγελίνα Παπαδημητρίου
 
Για περισσότερα άρθρα περί συγγραφής πάτησε εδώ!