Σε αυτό το άρθρο, θα μιλήσω για ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα κομμάτια της συγγραφής: το πλάνο. Κάποιοι συγγραφείς ακούν πλάνο και αγαλλιάζουν ενώ άλλοι βγάζουν… σπυριά. Προσωπικά, θεωρώ πως αν γράφεις μεγάλη ιστορία, ένα μυθιστόρημα δηλαδή, είναι καλό να έχεις έστω και ένα βασικό πλάνο με αρχή, μέση και τέλος. Εάν από την άλλη στόχος σου είναι να γράψεις διηγήματα, τότε είναι συνήθως πιο εύκολο να γράψεις απευθείας την ιστορία σου.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσω, ώστε να αποφύγω περαιτέρω σύγχυση αργότερα, ότι το πλάνο είναι κατά κάποιο τρόπο ο σκελετός που ετοιμάζουμε πριν γράψουμε το βιβλίο μας. Το προσχέδιο από την άλλη είναι ουσιαστικά το ολοκληρωμένο βιβλίο στην πρώτη του γραφή. Καθώς το βελτιώνουμε, φτιάχνουμε το δεύτερο προσχέδιο, τρίτο προσχέδιο, τελικό βιβλίο κοκ. Κάνω αυτή τη διευκρίνιση διότι κάποιες φορές υπάρχει σύγχυση με το τι είναι πλάνο και τι είναι προσχέδιο.
Πριν ξεκινήσω να αναλύω το συγκεκριμένο θέμα, πρέπει να τονίσω πως όταν συνήθως ένας συγγραφέας λέει πως θα έπρεπε να κάνεις πλάνο ή δε θα έπρεπε να κάνεις πλάνο, εννοεί πως θα έκανε ο ίδιος κάτι.
Έτσι λοιπόν και εγώ θέλω να διευκρινίσω πως τα παρακάτω αποτελούν προσωπικά βιώματα και τι έχει δουλέψει σε μένα. Κάποιος άλλος μπορεί να διαφωνεί και να εφαρμόζει μία άλλη μεθοδολογία. Με λίγα λόγια, δεν υπάρχει μία μόνο μέθοδος για το πώς να γράψεις το βιβλίο σου.Είσαι συγγραφέας κηπουρός ή αρχιτέκτονας;
Ενδεχομένως να έχετε ακούσει τον συγκεκριμένο ορισμό στο παρελθόν, εάν όμως είναι η πρώτη φορά, μην ανησυχείτε, ακολουθεί σύντομη επεξήγηση.
Ο κηπουρός είναι εκείνη η κατηγορία του συγγραφέα που ξεκίνα να γράψει μία ιστορία χωρίς να έχει φτιάξει κάποιο πλάνο. Ο συγγραφέας πάει όπου τον κατευθύνει η ιστορία και οι χαρακτήρες. Οι συγγραφείς που γράφουν με αυτόν τον τρόπο θεωρούν ότι έχουν μεγαλύτερη ελευθερία. Από την άλλη, λόγω αυτής της ελευθερίας, η πραγματική δουλειά ξεκινάει όταν το πρώτο προσχέδιο τελειώσει. Με λίγα λόγια, πρέπει να καθίσουν και να δουν σε ποια σημεία έχει η πλοκή κενά και να κάνουν αρκετές διορθώσεις μέχρι το βιβλίο να είναι εκδόσιμο.
Ο αρχιτέκτονας συγγραφέας από την άλλη πρώτα φτιάχνει ένα λεπτομερές πλάνο και έπειτα ξεκίνα να γράφει το βιβλίο του. Συνήθως ένα καλό πλάνο αντιστοιχεί στο 5 με 10% της συνολικής ιστορίας. Για παράδειγμα, κι αν το μυθιστόρημα που γράφουμε είναι 100.000 λέξεις, τότε το πλάνο είναι περίπου 5 με 10.000 λέξεις.
Ανάμεσα στα δύο άκρα υπάρχουν και ενδιάμεσες περιπτώσεις συγγραφέων που ακολουθούν και τη μία και την άλλη μέθοδο ως ένα βαθμό.
Το τελευταίο διάστημα, βλέπουμε και ακούμε ολοένα και περισσότερους συγγραφείς να λένε πως η δεύτερη μέθοδος είναι καλύτερη. Προσωπικά με βοήθησε πάρα πολύ μιας και με την πρώτη δεν μπορούσα ποτέ να ολοκληρώσω τα βιβλία μου. Επίσης μου φαινόταν αρκετά συχνά πως κάτι έλειπε. Παρόλα αυτά, είναι αρκετοί οι συγγραφείς που δεν μπορούν να λειτουργήσουν με τη δεύτερη μέθοδο και μάλιστα το αποτέλεσμα είναι χειρότερο. Με λίγα λόγια, εάν η μέθοδός σου λειτουργεί, τότε δε σημαίνει ότι θα πρέπει να αλλάξεις τον τρόπο γραφής σου. Εάν βλέπεις πως αντιμετωπίζεις πρόβλημα, τότε ενδεχομένως να χρειαστεί να κάνεις την αλλαγή.
Χρειάζεται να κάνεις πλάνο για σύντομες ιστορίες;
Όπως ανέφερα και πιο πάνω, για τις μεγάλες ιστορίες μου σίγουρα χρειάζομαι μία πολύ αναλυτική πλοκή. Το πρώτο βιβλίο μου μου πήρε περίπου ένα έτος για να το γράψω επειδή ακολούθησα τη μέθοδο του συγγραφέα κηπουρού. Μόλις όμως έμαθα να κάνω αναλυτικό πλάνο για τις ιστορίες μου, μείωσα τον χρόνο και τώρα μπορώ να βγάζω ένα βιβλίο κάθε δύο με τρεις μήνες, καθότι δε χρειάζεται να σκεφτώ πού θα πάει η ιστορία.
Αυτό συνήθως γίνεται όπως είπα για τα μεγάλα βιβλία ή ακόμη και για τις νουβέλες μου. Για τα διηγήματα ακολουθώ μία διαφορετική προσέγγιση ή μάλλον θα έλεγα ότι ακολουθώ δύο προσεγγίσεις. Εάν είναι ιδιαίτερα μικρή ιστορία ξεκινάω το γράψιμο απευθείας. Εάν είναι λίγο μεγαλύτερη (όπως για παράδειγμα 5 χιλιάδες λέξεις, τότε κάνω ένα σύντομο πλάνο πλοκής, το οποίο είναι περίπου μία παράγραφος. Με βάση αυτό γράφω ολόκληρη την ιστορία. Καθότι έχω μάθει να λειτουργώ πλέον με τη λογική των πλάνων, ακόμη και για τις σύντομες ιστορίες μου, ακολουθώ πλέον αυτή την πρακτική και μου φαίνεται ότι γράφω καλύτερες ιστορίες.
Πότε όμως είναι απολύτως απαραίτητο να έχεις ένα πλάνο;
Όταν είσαι συγγραφέας μυθιστορημάτων, πρακτικά εσύ διαχειρίζεσαι τα πάντα στην παραγωγή του έργου σου. Ας μην ξεχνάμε ότι το βιβλίο από μόνο του είναι ένα έτοιμο προϊόν. Από την άλλη, υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που ως συγγραφέας πρέπει να λειτουργείς πάντα με πλάνο. Αυτές είναι οι περιπτώσεις όταν συνεργάζεσαι συγγραφικά με κάποιον άλλον ή όταν το συγγραφικό σου έργο είναι μέρος ενός ευρύτερου προϊόντος. Για παράδειγμα, εάν είσαι συγγραφέας/σεναριογράφος, τότε το πιο πιθανό είναι ότι θα έχεις περιορισμούς και καλό θα ήταν να φτιάξεις ένα πλάνο πρώτα, μιας και υπάρχουν και άλλοι εμπλεκόμενοι. Μπορεί για παράδειγμα στην ιστορία σου να θέλεις να βάλεις τη μία σκηνή δράσης μετά την άλλη, αλλά ο περιορισμός που μπορεί να υπάρχει από πλευράς χρημάτων και δυναμικού να μην το επιτρέπει. Το ίδιο ισχύει και με τα βιντεοπαιχνίδια. Αν θέλεις να γράψεις το σενάριο για ένα παιχνίδι, τότε σίγουρα θα πρέπει να φτιάξεις ένα πλάνο, να το αξιολογήσουν και οι υπόλοιποι της ομάδας και έπειτα να σου πουν αν μπορεί να γίνει ή όχι. Και φυσικά, εάν γράφεις ένα βιβλίο μαζί με κάποιον άλλον, τότε είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα πλάνο, ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση. Όπως γνωρίζουμε, άλλωστε, είναι δύσκολο να διαβάζεις τις σκέψεις του άλλου ;)
Συνοψίζοντας
Κλείνοντας, πρέπει να τονίσω για μία ακόμη φορά πως θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε τη λογική που λειτουργεί καλύτερα σε εμάς. Εάν από την άλλη θέλουμε τώρα να μπούμε στη διαδικασία να μάθουμε πώς να κάνουμε λεπτομερές πλάνο στην ιστορία μας, τότε για αρχή το μόνο που χρειάζεται είναι να κρατήσουμε σημειώσεις με το τι γίνεται σε κάθε σκηνή και να ξέρουμε το τέλος της ιστορίας μας. Ένα απλό πλάνο με βούλες με τις πιο βασικές σκηνές είναι περισσότερο από αρκετό για να μας βοηθήσει να προχωρήσουμε. Η πρότασή μου είναι πως αν αυτή τη στιγμή είσαι κηπουρός και δεν μπορείς να τελειώσεις μία ιστορία ή δυσκολεύεσαι, τότε δοκίμασε να φτιάξεις ένα πλάνο. Αν δεν μπορείς να το ολοκληρώσεις, τότε το πιο πιθανό είναι ότι ούτως ή άλλως δε θα μπορούσες να ολοκληρώσεις και την ιστορία σου, οπότε έχεις γλυτώσει χρόνο και μπορείς να πειραματιστείς σε κάτι άλλο.
Αλέξανδρος Ίτσιος